Κύθηρα: Ο μύθος της Αφροδίτης αναβιώνει στους ανθρώπους, στις πέτρες και στη θάλασσα

Πρωινός καφές, μια ματιά στο χάρτη και ξεκινάς να γνωρίσεις το νησί παρέα με τους ήχους των νερών και την υπέροχη δροσιά. Βάσει τετραγωνικών, θα μπορούσες να γυρίσεις το νησί σε μία ημέρα, οι συνεχείς όμως διακλαδώσεις είναι ικανές να τροφοδοτήσουν τους λάτρεις των on the road με υλικό για εβδομάδες.
Χωριά παντού, σε κάθε βουνοπλαγιά, σε κάθε ρεματιά. Το οδικό δίκτυο είναι μεγάλο και πολύπλοκο αφού υπάρχουν δεκάδες ασφαλτόδρομοι, χωματόδρομοι και μονοπάτια που σε βάζουν στον πειρασμό για εξερευνήσεις.
Οι κάτοικοι ασχολούνται στον αγροτικό τομέα, το εμπόριο και τον τουρισμό. Τα κύρια αγροτικά προϊόντα είναι το λάδι και το φημισμένης ποιότητας μέλι.
Τουριστικά το νησί βρίσκεται σε μεγάλη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια.
Δίπλα στους λιτούς παραδοσιακούς ξενώνες, σε απλά summer hotels και σε σπίτια ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής που ακουμπούν στις τεχνοτροπίες και στα στοιχεία κυρίως των Ενετών, της Κρήτης και της Μάνης, έχουν προστεθεί τα πρώτα resorts, στιλάτα minimal style apartments στη Χώρα αλλά και κατοικίες με ιδιωτικές πισίνες. Παρόλα αυτά, οι αλλαγές αυτές δεν έχουν επηρεάσει το ύφος του νησιού, που παραμένει φανατικά χαμηλών τόνων, με πολλούς ξένους αλλά και μόνιμους Έλληνες επισκέπτες, επώνυμους και μη, να αναζητούν εδώ ένα περιβάλλον χαλάρωσης, ανέμελης καλοκαιρινής κομψότητας, επαφής με τη φύση και την Ιστορία.

Τι να δω στα Κύθηρα;
Η πολιτιστική κληρονομιά των Κυθήρων είναι πλούσια αφού τόσοι λαοί πάτησαν στη γη τους. Τα μνημεία μαρτυρούν την ιστορία.

Για όποιον επισκεφτεί τα Κύθηρα θα ήταν παράλειψη να μην επισκεφτεί και να μην θαυμάσει από κοντά τα αρχαιολογικά ευρήματα που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο, στη Χώρα. Ο χώρος που στεγάζετε το μουσείο έχει παραχωρηθεί από τον Κυθηραϊκό Σύνδεσμο. Το Μουσείο έχει δύο αίθουσες. Η πρώτη, η κύρια αίθουσα, στα δεξιά περιλαμβάνει ευρήματα των Προϊστορικών και Κλασικών κυρίως χρόνων από το νησί με βασικό το μαρμάρινο λιοντάρι του 6ου αι. π.Χ., εύρημα των αρχών του 19ου αι., το οποίο μάλλον προέρχεται από το Παλαιόκαστρο.
Στη δεύτερη αίθουσα, η οποία είναι και μικρότερη, παρουσιάζονται ευρήματα από πρόσφατες ανασκαφές και νεότερα, ενετικά κυρίως, δείγματα της ιστορίας του νησιού, όπως πέτρινα οικόσημα της περιόδου της Ενετοκρατίας, επιτύμβιες πλάκες, ενώ ξεχωρίζει το μαρμάρινο άγαλμα, σύμπλεγμα της Αφροδίτης και του Έρωτα, πιθανόν έργο της Αναγέννησης το οποίο ίσως προέρχεται από τη Βενετία. Επίσης στο μουσείο παρουσιάζονται δείγματα προϊστορικών αγγείων, μινωικής και μυκηναϊκής περιόδου κυρίως από την Παλαιόπολη, μαρμάρινα γλυπτά, κεραμικά, επιγραφές, νομίσματα. Λόγω έλλειψης χώρου πολλά από τα ευρήματα εκθέτονται στο Αρχαιολογικό Μουσείου Πειραιώς. Ο χώρος είναι επισκέψιμος καθημερινά. Η είσοδος είναι ελεύθερη.
Ημέρες Λειτουργίας: Καθημερινά εκτός Δευτέρας, ωράριο 08.30-14.30

Στην πλατεία του Κάτω Λιβαδίου στεγάζετε ο χώρος συλλογής παλαιοχριστιανικών, βυζαντινών και μεταβυζαντινών έργων τέχνης. Ο χώρος αυτός είναι ο ναός της Αναλήψεως ο οποίος παραχωρήθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Κυθήρων. Πρόκειται για τοιχογραφίες, έργα θρησκευτικής ζωγραφικής και αντικείμενα του θρησκευτικού τελετουργικού, εικόνες αντικείμενα αργυροχοϊας μεταλλοτεχνίας και κεραμικής. Τα έργα αυτά είναι οι καρποί μεγάλου μέρους από τις εργασίες αποτοιχίσεων, που πραγματοποίησε τα τελευταία τριάντα χρόνια σε μνημεία των Κυθήρων η Αρχαιολογική Υπηρεσία, με σκοπό τη διάσωση τοιχογραφιών από ναούς που κινδύνευαν να καταστραφούν. Το ποιο εντυπωσιακό κομμάτι του μουσείου είναι τα σπαράγματα παλαιοχριστιανικού ψηφιδωτού δαπέδου από τον ναό του Αγίου Ιωάννη στο Ποταμό, μαζί με αποτοιχισμένες τοιχογραφίες από την αψίδα του. Ο χώρος είναι επισκέψιμος καθημερινά με το αντίτιμο ενός μικρού εισιτηρίου.
Η “εν Λιβάδι αλληλοδιδακτική σχολή”! Το ομορφότερο και το ποιο καλοσυντηρημένο κτίριο της Αγγλικής περιόδου. Το σχολείο της Μηλαπιδέας δεσπόζει σε ένα λόφο ανάμεσα στα Φατσάδικα και το Λιβάδι, Το κτίριο είχε θολωτή στέγη και είναι άψογα χτισμένο με τέλειες αναλογίες και πολλή καλαισθησία. Έχει γύρω-γύρω 11 πελώρια γοτθικά παράθυρα με πελεκητά ποριά και πάνω από την είσοδο είναι εντοιχισμένη μια μαρμάρινη πλάκα, η επιγραφή της οποίας λεει τα εξής: " Ευχάριστοι προς την παρούσαν διοίκησιν οι λειβαδίται διά την ανατροφήν των τέκνων των, εκτελούντες ομόφωνοι της αυτού εξοχότητος λόρδου Φρειδερίκου Αδάμ τας πατρικάς φροντίδας επί τούτου του επιπέδου παρά του ζηλωτού πατριώτου Ιουλίου Κασιμάτη δωρηθέντος, χηρηγήσαντες θεληματικώς την εργασίαν, τήνδε την οικοδομην εν χρήσει κοινής σχολής ανήγειραν MDCCCXXV". Από την επιγραφή αυτή μαθαίνουμε, πως το σχολείο χτίστηκε το 1825 σε χώρο, ο οποίος παραχωρήθηκε από τον Ιούλιο Κασιμάτη, που ήταν πεθερός του ριζοσπάστη Τζώρτζη Μόρμορη και διετέλεσε διευθυντής της αστυνομίας επί Αγγλοκρατίας. Οι Άγγλοι υποχρέωναν τότε τους κυθήριους να στέλνουν τα παιδιά τους στα αγγλικά σχολεία. Όσοι δεν δέχονταν την αγγλική παιδεία για τα παιδιά τους, αναγκάζονταν να πληρώνουν φόρους ή να δουλεύουν σε δημόσια έργα στο νησί. Οι κάτοικοι του νησιού δεν χρειάστηκε να καταβάλουν καμία ώρα υποχρεωτικής εργασίας(αγγαρείας) γιατί είχαν συνειδητοποιήσει πως το κτίριο αυτό θα βοηθούσε πάρα πολύ στην μόρφωση των παιδιών τους. Το σχολείο λειτούργησε μέχρι τις αρχές του αιώνα μας, μέχρι που δημιουργήθηκαν τα σχολεία των γύρω συνοικισμών Λιβαδίου, Κοντολιάνικων, Καρβουνάδων, Πιτσινιάνικων κτλ. Έτσι σιγά-σιγά εγκαταλείφθηκε αυτό το πανέμορφο κτίριο. Υπάρχουν πάρα πολλά, σχεδόν πανομοιότυπα αγγλικά σχολεία στο νησί.

Σε μικρή απόσταση από τον αρχαιολογικό χώρο της Παλαιόπολης στο Καστρί, βρίσκεται το βουνό του Αγίου Γεωργίου. Εκεί πριν από μερικά χρόνια και συγκεκριμένα το 1991 έγινε μια πολύ σημαντική ανακάλυψη από τον κύριο Άδωνη Κύρου γνωστό εκδότη του περιοδικού “Εστία”. Εκείνο το Αυγουστιάτικο μεσημέρι ο κ.Κύρου, γνωστός για το πάθος του με την αρχαιολογία σκαρφάλωνε την κακοτράχαλη πλευρά του βουνού που δεσπόζει από την πλευρά της παραλίας του Αυλαίμονα μέχρι που συνάντησε έναν μικρό χωματόδρομο, στην άκρη του χωματόδρομου παρατήρησε κάτι να γυαλίζει, ήταν ένα μικρό χάλκινο αγαλματάκι, σήκωσε το βλέμμα του και παρατήρησε ότι ο χώρος ήταν γεμάτος από θραύσματα κεραμικής!Δεν άργησε να καταλάβει που βρισκόταν και αμέσως ειδοποίησε τον καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας κ.Γιάννη Σακελλαράκη όπου μέσα σε λίγες μέρες έφτασε στα Κύθηρα μαζί με την γυναίκα του Έφη επίσης αρχαιολόγος. Μία σύντομη επίσκεψη στον Αι-Γιώργη στο Βουνό έφθασε για να πεισθούν και οι τρεις ότι βρίσκονταν στο Ιερό Κορυφής των Μινωιτών του Αυλαίμονα. Αμέσως ειδοποιήθηκε η Αρχαιολογική Υπηρεσία και τον επόμενο χρόνο έγινε μια σύντομη δειγματοληπτική ανασκαφή. Όλα έδειχναν ότι η κορυφή δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ από τους ανθρώπους και το Ιερό είχε παραμείνει ασύλητο.Η ανασκαφή ξεκίνησε 1992 και τελείωσε το 1994. Στο βουνό του Αγίου Γεωργίου σε υψόμετρο 355μ. ανακαλύφθηκε το “Μινωικό Ιερό Κορυφής”, η ανασκαφή του μινωικού ιερού κορυφής των Κυθήρων αποδείχθηκε σημαντική ακόμη και για την μελέτη της μινωικής θρησκείας αφού το ιερό στάθηκε τυχερό και δεν συλήθηκε, το μόνο ανάμεσα στα πάμπολλα, συλημένα, δυστυχώς, ιερά κορυφής της Κρήτης. Τα ευρήματα είναι λίθινα λατρευτικά αντικείμενα (ένα έχει γραμμική γραφή Α'), πήλινα ειδώλια ζωών, χάλκινα ανθρώπινα είδωλα λατρευτών, χάλκινα αφιερώματα, κοσμήματα, κεραμικά. Το ποιο σημαντικό από όλα είναι ότι μέχρι στιγμής από όλα τα μινωικά χάλκινα ειδώλια που είχαν ανακαλυφθεί,170 στον αριθμό, βρέθηκαν επιπλέον 83,δηλαδή ένας πραγματικός θησαυρός. Κατά τους χριστιανικούς χρόνους σε αυτόν τον πανάρχαιο τόπο λατρείας χτίστηκε ο ναός του άγιου Γεωργίου. Στο δάπεδο του ναού σώζεται ένα ψηφιδωτό με διάφορα διακοσμητικά θέματα, κυνηγετικές σκηνές και ελληνιστικούς μαιάνδρους. Από το ψηφιδωτό μπορούμε να χρονολογήσουμε το ναό γύρω στον 7ο αιώνα μ.χ. Σήμερα ο ναός του άγιου Γεωργίου σώζεται ανακαινισμένος αλλά οπωσδήποτε είναι μαζί με τον ναό των άγιων Αναργύρων στο Παλαιόκαστρο τα αρχαιότερα χριστιανικά μνημεία των Κυθήρων. Ο ναός εορτάζει στη μνήμη του άγιου Γεωργίου και στο προαύλιο οι προσκυνητές στήνουν το τοπικό παραδοσιακό γλέντι, με το οποίο συνήθως ο ελληνικός λαός γιορτάζει τον άγιο Γιώργη. Είναι αξιοσημείωτο, ότι από το ύψος των 350 μέτρων του Αγίου Γεωργίου στο Βουνό, εποπτεύει κανείς όχι μόνο τις ακτές της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου από τον Κάβο-Μαλιά μέχρι τον Ταΰγετο στο βάθος αλλά και μεγάλο τμήμα του Αιγαίου Πελάγους. Σε μέρα καθαρή φαίνονται στο νότο όχι μόνο τα Αντικύθηρα αλλά και τα βουνά της Κρήτης, τα Λευκά Όρη και ο Ψηλορείτης, στοιχείο εξαιρετικά σημαντικό για την πρώιμη ναυσιπλοΐα, ενώ ανατολικά, στο βάθος του ορίζοντα, βρίσκεται η Μήλος και η Σαντορίνη. Από εδώ ελέγχονται όλα τα ναυτικά περάσματα από Βορρά σε Νότο και από Ανατολή σε Δύση οπότε είναι απολύτως φυσιολογική η επιλογή της κατασκευής του Μινωικού Ιερού στο βουνό του Αγίου Γεωργίου.

Σε ένα από τα ποιο αμφιθεατρικά σημεία του νησιού σε υψόμετρο 253μ. βρίσκεται το βουνό Παλαιόκαστρο, τρία χιλιόμετρα μακριά από την παραθαλάσσια περιοχή της Σκάνδειας, είχε χτιστεί ο αρχαίος ναός της Αφροδίτης! Το Παλαιόκαστρο απλώνετε σε μια έκταση 145 στρεμμάτων και κατά τον Θουκυδίδη σε αυτήν την περιοχή ήταν κτισμένα τα “Άνω Κύθηρα”. Στην κορυφή του βουνού είναι χτισμένη η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού η οποία ανήκει στον 7ο αιώνα μ.Χ. αλλά γύρο από αυτήν είναι φυτεμένα στο έδαφος κολώνες και δωρικά κιονόκρανα από τον αρχαίο ναό της Αφροδίτης! Εσωτερικά και εξωτερικά παρατηρούμε λείψανα από το αρχαιότατο και σεμνότατο ιερό της Αφροδίτης χρονολογούμενα από τον 6ο π.Χ. αιώνα. Οι πώρινες κολώνες του ναού άλλες είναι ολόκληρες και άλλες μισές. Υπάρχουν επίσης πώρινα αρχαϊκά κιονόκρανα, μερικοί πώρινοι ογκόλιθοι και μέρος ενός επιστήλιου. Ο διάσημος αρχαιολόγος Σλήμαν που επισκέφθηκε τα Κύθηρα στο τέλος του περασμένου αιώνα διατύπωσε τη γνώμη ότι ο ναός της Αφροδίτης, ο οποίος θα παράκμασε κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες και σιγά σιγά εξαφανίσθηκε μαζί με το ξόανο της θεάς, θα πρέπει να βρισκόταν στο ίδιο σημείο ή κάπου εκεί κοντά. Σε απόσταση 400 μέτρων δυτικά από την εκκλησία του αγίου Κοσμά, σε μια τοποθεσία ονομαζόμενη "Κολώνες" ήταν μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα δυο όρθιες κολώνες από τον αρχαίο ναό. Το Παλαιόκαστρο, που το σημάδεψαν 3 πολιτισμοί, ο αρχαίος ελληνικός, ο χριστιανικός και ο νεότερος λαϊκός πολιτισμός, γνώρισε καταστροφές, λεηλασίες, βαρβαρικές επιδρομές και κουρσάρικη βία. Ο σημερινός επισκέπτης του Παλαιόκαστρου σκοντάφτει διαρκώς σε πώρινους ογκόλιθους, μικρά κολωνάκια και άλλα διάφορα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του αρχαίου οικισμού, εντοιχισμένα σε πανέμορφους αγροτικούς οικίσκους που είναι στη γύρω περιοχή. Υπάρχει επίσης εκεί ένα αρχαίο πηγάδι με πώρινο στόμιο. Ένας από τους περιηγητές που πέρασαν από τα Κύθηρα ο Nicobey διηγείται πως εκεί υπήρχε το άγαλμα της ωραίας Ελένης που μετά μεταφέρθηκε στην Βενετία. Διηγείται ακόμη πως υπήρχε μια παράδοση σύμφωνα με την οποία εδώ χάρηκε ο Πάρης τον έρωτά του με την Ελένη μετά την απαγωγή της. Ακόμη πως εκεί υπήρχε κάστρο του Μενελάου και ένας τετράγωνος πύργος. Σύμφωνα με τον μύθο της γέννησης της Αφροδίτης, όταν ο Κρόνος έκοψε τα γεννητικά όργανα του Ουρανού, τα πέταξε στη θάλασσα. Καθώς τα κύματα έσπρωχναν τη ματωμένη σάρκα μία εδώ και μία εκεί, σχηματίστηκε ένας άσπρος αφρός γύρω της, που σιγά σιγά έπαιρνε μορφή γυναίκας. Όταν ο αφρός ταξιδεύοντας άραξε στην Κύπρο, στα ακρογιάλια της Πάφου, η γυναίκα βγήκε στη στεριά. Έτσι γεννήθηκε μια Θεά πανέμορφη, που την είπαν Αφροδίτη, επειδή είχε βγει από τον αφρό. Ειπώθηκε και Αναδυομένη, επειδή αναδύθηκε από τα κύματα και Κυπρίς ή Κυπρογένεια, επειδή στην Κύπρο πρωτοπάτησε το πόδι της στεριά, και Κυθέρεια, επειδή λέει ο αφρός, πριν αράξει στην Κύπρο, είχε περάσει μπροστά από τα Κύθηρα.

Ένα από τα πιο επιβλητικά μνημεία των Κυθήρων είναι η πέτρινη γέφυρα στο Κατούνι. Κτίστηκε την περίοδο της Αγγλοκρατίας και είναι το μεγαλύτερο πέτρινο γεφύρι που κτίστηκε στον Ελλαδικό χώρο. Το μήκος του φτάνει τα 110μ. το ύψος του τα 15μ. και το πλάτος τα 6μ. Χαρακτηριστικό του είναι ότι στηρίζεται σε 13 τόξα σε απόλυτη συμμετρία και 12 θυρίδες! Η κατασκευή του σχεδιάστηκε από τον ίδιο τον Μακφέιλ, ο οποίος επέβλεπε σ 'αυτήν και το έργο ολοκληρώθηκε το 1826 για να αποτελέσει μέρος του οδικού άξονα που θα ένωνε την πρωτεύουσα με τον Αυλαίμονα και ταυτόχρονα το μεγαλύτερο τεχνικό έργο των Άγγλων στα Κύθηρα. Λόγω της εξαιρετικής αρχιτεκτονικής το γεφύρι μπορεί να δεχτεί φορτία πολύ μεγαλύτερα από αυτά που είχε σχεδιαστεί. Η μύθος θέλει τον Άγγλο διοικητή του νησιού τον Μακφέιλ να ερωτεύεται μια νέα από το ομώνυμο οικισμό. Εκείνος αποφασίζει να χτιστεί κοντά στο σπίτι της μια γέφυρα για να επιτηρεί καθημερινά και να μπορεί να τη βλέπει. Πηγαίνετε μια βόλτα. Ο μύθος αυτός της όμορφης τσιριγωτοπούλας είναι ακόμη ζωντανός!

Το Ιστορικό Αρχείο Κυθήρων στεγάζετε στο διοικητήριο του κάστρου της Χώρας και αν αναλογιστεί κανείς την κατάσταση που βρίσκονται τα άλλα αρχεία των υπόλοιπων Ιονίων νήσων, λόγω της μερικής ή ολικής καταστροφής που υπέστησαν, το κάνει ένα από τα σπουδαιότερα βενετικά αρχεία όλης της Ελλάδας! Το υλικό του κυθηραϊκού αρχείου καλύπτει την περίοδο από το 16ο αιώνα μέχρι τις αρχές του αιώνα μας, χωρίζεται δε σε παλαιοτέρα τμήματα από την περίοδο της Ενετοκρατίας και σε νεότερο από την περίοδο της Αγγλοκρατίας. Περιλαμβάνει νοταριακά έγγραφα, διαθήκες, βενετικά επίσημα έγγραφα, απογραφές πληθυσμού, έγγραφα ληξιαρχικά, δικαστικά, εκκλησιαστικά. Το νοταριακό αρχείο των Κυθήρων περιλαμβάνει τα πρωτοκολλά 128 νοταρίων από το 1563 ως το 1914.Σημαντικά έγγραφα του αρχείου αφορούν στις σχέσεις Κυθήρων και Κρήτης κατά το 17ο-18ο αιώνα. Επίσης άλλη ομάδα έγγραφων αφορά στις σχέσεις Μονεμβάσιας και Κυθήρων. Τους καλοκαιρινούς μήνες πολλοί επισκέπτες από το εξωτερικό και κυρίως απόδημοι από την Αυστραλία επισκέπτονται το Ιστορικό Αρχείο για να ανακαλύψουν το γεννεολογικό τους δένδρο, από που προέρχεται το όνομά τους, έγγραφα που έχουν σχέση με περιουσίες τους κτλ.

ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ
Η μεγαλύτερη μονή των Κυθήρων! Βρίσκετε στην περιοχή των Μυρτιδίων στα δυτικά του νησιού και είναι χτισμένη σε ένα φυσικό βραχώδης άνοιγμα, ανάμεσα από πάρα πολλές μυρτιές! Η εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας είναι το πολυτιμότερο κειμήλιο του νησιού και είναι η απανταχού προστάτιδα των Κυθηρίων. Η παράδοση λέει ότι ένας βοσκός είδε στον ύπνο του έναν άγγελο να του υποδεικνύει ένα σημείο στην περιοχή που είχε τα πρόβατά του. Εκεί μέσα σε μια μυρτιά υπήρχε μία εικόνα με την Παναγία. Ο βοσκός ξύπνησε θορυβημένος. Το πρωί πήγε και βρήκε την εικόνα. Την πήρε στο σπίτι του στο γειτονικό χωριό Καλοκαιρινές.

ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΕΛΕΣΑΣ
Η μνήμη της Αγίας Ελέσης γιορτάζεται την 1η Αυγούστου. Η θέα από το μοναστήρι αυτό είναι φανταστική, ειδικότερα κατά το δειλινό, γιατί είναι χτισμένο σε ένα από τα υψηλότερα σημεία στα νότια του νησιού. Από το βουνό της Αγίας Ελέσης μπορεί κανείς να δει την παραλία του Μελιδονίου, αλλά και σχεδόν όλο το νησί. Το μοναστήρι χτίστηκε εκεί που μαρτύρησε η Αγία Ελέσα. Η Ελέσα ήταν κόρη του Ελλάδιου, από την Πελοπόννησο. Ήλθε στα Κύθηρα και μόνασε αφού ο πατέρας της δεν δεχόταν την χριστιανική πίστη της. Την κυνήγησε στο νησί και τη θανάτωσε το 375 μ.Χ. Ο νεότερος μονόχωρος ναός χτίστηκε το 1871. Στην συνέχεια των χρόνων χτίστηκαν νεότερα κελιά καθώς και το τριώροφο κωδωνοστάσιο στη βορειοδυτική πλευρά της μονής. Όπως και στα υπόλοιπα μοναστήρια έτσι και εδώ πολλοί πιστοί διαμένουν κατά τον Δεκαπεντισμό.

ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ
Ο Όσιος Θεόδωρος είναι ένα μοναστήρι μέσα σε μια καταπράσινη περιοχή ανάμεσα στα Λογοθετιάνικα Αρωνιάδικα και Πιτσινάδες. Εκεί μόνασε ο πολιούχος του νησιού Όσιος Θεόδωρος το 10 ο αιώνα μ.Χ. O Όσιος Θεόδωρος ήταν από την Κορώνη και ήλθε στο νησί από τη Μονεμβάσια για να ασκητέψει. Μεγάλωσε και σπούδασε στο Ναύπλιο όπου παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά. Η μεγάλη του επιθυμία να μονάσει τον έφερα στην Ρώμη και στην συνέχεια στην Μονεμβασία. Από εκεί ήρθε περίπου το 921 και έμεινε στον αρχαίο ναό Αγίων Σέργιου και Βάκχου. Το 922 πέθανε και μετά από λίγα χρόνια βρέθηκε το σκήνωμά του από Μονεμβασίτες ναυτικούς. Εκεί που ετάφη χτίστηκε προς τιμήν του το μοναστήρι όταν διοικητής στα Κύθηρα ήταν ο Γεώργιος Παχύς από τη Μονεμβάσια. Ο επίσκοπος Κυθήρων Αθανάσιος Βαλεριανός έκανε ανακαίνιση στο ναό περίπου το 1630. Έκανε διάφορες μεταρρυθμίσεις, έκτισε κωδωνοστάσιο και πάνω από την κυρία είσοδο εντοίχισε θυρεό με επιγραφή, στην οποία αναφέρεται το όνομα του Βαλεριανού. Η μονή του Οσίου Θεόδωρου ήταν επί Ενετοκρατίας έδρα της επισκοπής. Στο προαύλιο ένα μεγαλοπρεπές κτίριο ρωμανικού ρυθμού λειτούργησε σαν σχολείο αρένων στα χρόνια της Αγγλοκρατίας. Είναι η περίφημη αλληλοδιδακτική σχολή του Οσίου Θεόδωρου.

ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΙΒΑΔΙ
Ο ναός του Άγιου Ανδρέα βρίσκετε κρυμμένος πίσω από το κεντρικό δρόμο του Λιβαδίου. Στον συγκεκριμένο ναό έχουν γίνει εκτεταμένες εργασίες συντήρησης, στερέωσης καθώς και μια σειρά αποτοιχίσεων από ορισμένα τμήματα του ναού. Το πρώτο στρώμα των βυζαντινών τοιχογραφιών είναι του 10ου-11ου αιώνα, το δεύτερο στρώμα είναι του 13ου και το τρίτο των μεταβυζαντινών του 16ου. Στη σημερινή του μορφή είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, και με μεταγενέστερο νάρθηκα.
Ίσως να πέρασε από 5 διαδοχικές φάσεις, δηλαδή το αρχικό χτίσμα να ήταν μονόχωρο κυθηραϊκού ρυθμού με τρούλο και να έγινε το 10ο αιώνα. Αργότερα έγινε σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Στη συνεχεία έγιναν προσθήκες, ενισχύσεις, προσθήκη του τέμπλου το 15ο-17ο αιώνα. Το καμπαναριό προστέθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα.

ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΗΣ
Στον κεντρικό δρόμο προς αεροδρόμιο λίγο πριν την διασταύρωση για Διακόφτι στο αριστερό μας χέρι βλέπουμε μία από τις πινακίδες που έχει τοποθετήσει το υπουργείο πολιτισμού για τα μνημεία να λέει προς “Άγιο Βλάση”. Μετά από μερικά μέτρα οδήγησης ή ολιγόλεπτου περπατήματος στον χωματόδρομο που μας κατευθύνει η πινακίδα φτάνουμε στον ναό ο οποίος βρίσκετε πολύ κοντά στα σύνορα του αεροδρομίου και πάνω σε ένα μικρό φυσικό λοφίσκο. Ο άγιος Βλάσης είναι μονόχωρος με 2 κόγχες, καμαροσκέπαστος με βυζαντινές τοιχογραφίες. Ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του. Κάθε χρόνο, την ημέρα που εορτάζεται, πολλοί κάτοικοι του νησιού κυρίως από τους γύρω οικισμούς, μαζί με την λειτουργία διοργανώνουν και ένα μικρό πανηγύρι.

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟ ΓΚΡΕΜΟ
Στην είσοδο του χωριού και κατευθυνόμενοι προς τα αριστερά πάνω από το γραφικό λιμάνι του Καψαλιού και σε υψόμετρο 100 μέτρων περίπου οδηγούμαστε στο μικρό εκκλησάκι του Αγ. Ιωάννη στο γκρεμό. Ανεβαίνοντας τα λίθινα σκαλοπάτια φτάνουμε στην είσοδο του ναού, όπου παρατηρούμε την επιγραφή του μοναχού Ιωαννικίου, ο οποίος ανακαίνισε το προσκύνημα το 1725. Ο ναός είναι χτισμένος μέσα σε μια μικρή σπηλιά όπου σύμφωνα με την παράδοση εδώ άρχισε ο Άγιος τη συγγραφή της Αποκάλυψης πριν πάει στην Πάτμο, διωκόμενος από την Ρώμη. Πάνω από τη θολωτή είσοδο είναι χτισμένος ο ξενώνας με δυο αίθουσες και μαγειρείο.
Ο αρχικός ξενώνας υπολογίζεται ότι κτίσθηκε πριν από 500 χρόνια και σε αυτόν καθώς και σε ένα-δυο μικρά κελιά ακόμη διέμεναν κάποτε 5-6 καλόγεροι. Συνεχίζοντας τα ανηφορικά σκαλοπάτια συναντάμε έναν αρχαίο μικρό ναό που κατά πάσα πιθανότητα ήταν έπ' ονόματι του άγιου Ιωάννου του Πρόδρομου και λίγο παραπάνω καταλήγουμε στο σπήλαιο. Κατά τον 17ο αιώνα στο συγκρότημα του Ενγκρεμνού φαίνεται ότι υπήρχαν 2 ναοί, του Ιωάννου του Θεολόγου μέσα στο σπηλαίο και του Πρόδρομου παρακάτω στο γκρεμό.

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ο ΚΡΑΣΑΣ
Εκκλησάκι στο νοτιοδυτικό άκρο του νησιού, πολύ κοντά στη μονή Μυρτιδίων. Υπάρχει μια ιστορία για το χτίσιμο της εκκλησίας, που λέει πως σε κάποια καταιγίδα, ο καπετάνιος Νικόλαος Κασιμάτης, που κινδύνευε στ' ανοιχτά με το ιστιοπλοϊκό του φορτωμένο κρασιά, έκανε τάμα στον άγιο Νικόλα, όπου βρει μέρος να προσορμιστεί, να του χτίσει μια εκκλησιά, ανακατεύοντας τη λάσπη με κρασί αντί για νερό. Έκανε λοιπόν τάμα στον Άγιο Νικόλαο, αν μπορέσει να βρεί μέρος να αράξει το καίκι του, μέσα στην τρικυμία να του χτίσει εκκλησία. Βρήκε λοιπόν ένα απάνεμο μέρος στο σημείο εκείνο και έχτισε την εκκλησία, χρησιμοποιώντας για τη λάσπη, κρασί που είχε στα αμπάρια αντί νερό. Η επίσκεψη του ναού απόγευμα χαρίζει ένα καταπληκτικό ηλιοβασίλεμα.

ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΟ ΠΟΥΡΚΟ
Ο συγκεκριμένος ναός αποτελείται από ένα σύμπλεγμα τεσσάρων ναών. Αυτή η μορφή του συγκροτήματος δεν έχει όμοιο του στα Κύθηρα αλλά ούτε και σε όλη την Ελλάδα, μόνο στη Νάξο υπάρχει κάτι παρόμοιο, οπότε είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του νησιού.
Ο προσανατολισμός είναι σωστός μόνο στο νότιο ναό και στο βορειοανατολικό ενώ οι άλλοι δυο ναοί είναι στραμμένοι προς Βορρά. Ο νότιος και ο βορειοδυτικός ναός έχουν δυο κόγχες στο ιερό, είναι μονόχωροι κυθηραϊκού ρυθμού με τρούλο ενώ οι άλλοι δύο, βόρειος και βορειανατολικός είναι απλοί, μονόχωροι, καμαροσκέπαστοι. Λεπτομερειακά ο νότιος ναός ο μεγαλύτερος και παλαιότερος που έδωσε το όνομά του στο συγκρότημα, είναι ο άγιος Δημήτριος. Είναι μονόχωρος με τρούλο κυθηραϊκού τύπου ο οποίος στηρίζεται σε 4 κυθηραϊκά ημιχώνια. Το τέμπλο είναι χτιστό βυζαντινό. Είναι 6,70 Χ 3,10 μ.
Χτίστηκε το 13ο αιώνα και οι τοιχογραφίες είναι σε 3 στρώματα του 13ου και 14ου αιώνα και εικονίζονται ιεράρχες, μάρτυρες, ο Ευαγγελισμός, η Ανάληψη, οι Άγιοι 40, ο Θεολόγος, ο όσιος Θεόδωρος, η Μεταμόρφωση, ο άγιος Δημήτρης έφιππος, η Γέννηση στην κάμαρα του κυρίως ναού, η Σταύρωση και η Υπαπαντή.
Ο βορειοανατολικός ναός μάλλον είναι η Παναγία, μονόχωρος καμαροσκέπαστος με αψίδα. Ανήκει στο 13ο αιώνα. Έχει δυο στρώματα τοιχογραφιών βυζαντινά και δύο μεταβυζαντινές παραστάσεις. Εικονίζονται ιεράρχες, προφήτες, ο Ευαγγελισμός, τα Εισόδια, η Παναγία ένθρονη, ο Χριστός μέγας και άλλοι αρχιερείς.
Ο βόρειος ναός είναι ο Άγιος Νικόλαος, μονόχωρος καμαροσκέπαστος με αψίδα. Ανήκει στο 13ο αιώνα. Στην κτητορική επιγραφή αναφέρεται κάποιος ζωγράφος Δημήτριος από τη Μονεμβάσια αρχιδιάκονος, αλλά η χρονολογία έχει σβήσει.
Πίσω από την αγία τράπεζα ο άγιος Νικόλαος ημίσωμος, και από κάτω 4 ιεράρχες ολόσωμοι μετωπικοί. Πάνω από την αγία τράπεζα, υπήρχε μια τεραστία δέηση με το Χριστό να ευλογεί και να κρατά ανοιχτό βιβλίο. Δυστυχώς η μορφή καταστράφηκε από ένα παραθυράκι που άνοιξαν σε μεταγενέστερα χρόνια.
Στον κυρίως ναό ο άγιος Νικόλαος ένθρονος και ο Θεόδωρος στρατηλάτης έφιππος. Ο βορειοδυτικός ναός ο Άγιος Βασίλειος είναι μονόχωρος με τρούλο κυθηραϊκού τύπου με 2 κόγχες στο ιερό χτισμένος στα τέλη του 13ου αιώνα. Στην κάμαρα του κυρίως ναού η Κοίμηση της Θεοτόκου. Στο νότιο τοίχο του ιερού ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και ο άγιος Ανδρέας.
Η μοναδική είσοδος είναι στα δυτικά και έτσι οι 4 ναοί επικοινωνούν μεταξύ τους διαδοχικά.

ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗ
Ο μονόχωρος μικρός ναός του Αγίου Παντελεήμων βρίσκετε στην Παλαιόπολη στην περιοχή της Σκάνδειας. Διασώζει αψίδα παλαιοχριστιανικής βασιλικής, είναι κεραμοσκέπαστος, με μεταγενέστερες αντηρίδες στην νότια πλευρά. Ο μικρός αυτός ναός είναι μεγάλης αρχαιολογικής αξίας λόγω τον ευρημάτων που βρέθηκαν στον περίχωρο και μέσα στο ναό. Χρονολογείται περίπου τον 7ο αιώνα!

ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ ΞΕΡΟΥΛΑΚΙ
Σύμφωνα με την υπάρχουσα επιγραφή που βρίσκετε στον περίβολο ο ναός χτίστηκε το 1825. Ο περίβολος του ναού συνδέεται με την παλαιότερη φάση του μνημείου, από την οποία διακρίνονται ερείπια κελιών, το παλαιό καθολικό νοτιότερα του σημερινού, την δυτική πλευρά του θόλου με δύο θύρες και ανατολικά ερείπια κόγχης. Επίσης σώζονται ερείπια πύργου με τις πολεμίστρες του. Στο εικονοστάσι στο κεντρικό κλίτος του νεότερου ναού φυλάσσετε η εικόνα των αγίων Αναργύρων, που φέρει αργυρή επένδυση, σε απόδοση του 19ου αιώνα.

ΠΑΝΑΓΙΑ ΟΡΦΑΝΗ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ
Φεύγοντας από τον Μυλοπόταμο με κατεύθυνση την παραλία Καλάμι συναντάμε κάτω από το δρόμο τον ναό της Παναγίας Ορφανής. Άλλος ένας ναός όπου μεγάλο μέρος του βρίσκετε μέσα σε σπήλια, το τοπίο γύρο είναι κατάφυτο και από κάτω ακριβώς τρέχουν τα νερά της ρεματιάς που ξεκινούν από τον καταρράκτη και φτάνουν στο Καλάμι. Η σπηλιά που βρίσκετε ο ναός έχει μήκος 8 μέτρα και πλάτους 7. Στον χώρο αυτό βρέθηκε εικονίδιο της αγίαςΕλεούσας με την επωνυμία ορφανή. Το εικονίδιο είναι διακοσμημένο με αργυρή επένδυση όπως και η μεγάλη εικόνα της Παναγίας Ελεούσας, Ορφανής που φιλοτεχνήθηκε από τον Νικόλαο Σπιθάκη.

ΝΑΟΙ ΣΤΟ ΜΕΣΑ ΒΟΥΡΓΟ ΧΩΡΑ
Στα γραφικά μονοπάτια του Μέσα Βούργου στη Χώρα κάτω ακριβώς από την βόρεια πλευρά του κάστρου παρατηρούμε μια συστάδα από εκκλησάκια. Τρία από αυτά είναι ο άγιος Γιώργος, ο άγιος Δημήτριος και η αγία Τριάδα. Και οι τρεις ναοί είναι μονόχωροι και καμαροσκέπαστοι. Περιέχουν βυζαντινές τοιχογραφίες από τον 15ο αιώνα και μεταβυζαντινές του 18ου. Αξίζει ένας μικρός περίπατος!

ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΜΟΝΗΣ
Το μοναστήρι της Αγίας Μόνης έχει χτιστεί σε ένα απ' τα υψηλότερα βουνά του νησιού και έχει θέα όχι μόνο τις ακτές της Πελοποννήσου αλλά και ολόκληρου του νησιού. Η μονή προσφέρει τα κελία της την περίοδο του Δεκαπεντισμού για αυτό και πάρα πολλοί επισκέπτες έρχονται στα Κύθηρα εκείνη την εποχή. Ο ναός γιορτάζει του Σωτήρος στις 6 Αυγούστου. Ο σημερινός ναός χτίστηκε το 1840, και είναι αφιερωμένος στη Θεοτόκο. Ο Κολοκοτρώνης είχε τάξει στην Παναγία, ότι αν νικήσει η ελληνική επανάσταση θα γυρίσει και θα βοηθήσει την ανοικοδόμησή του. Η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε από κάποιον βοσκό το 1766 και έχει την μορφή της Παναγίας στην μια πλευρά και από την άλλη την μορφή του Αγίου Γεωργίου.

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΩΝ ΖΑΓΚΛΑΝΙΚΙΑΝΙΚΑ
Είναι ένα πολύ μικρό εκκλησάκι στα Ζαγκλανικιάνικα λίγα μέτρα από τον κεντρικό δρόμο με κατεύθυνση προς τον Ποταμό. Είναι ένας μονόχωρος καμαροσκέπαστος με τρούλο, Κυθηραϊκού ρυθμού με βυζαντινές τοιχογραφίες του 11ου και 13ου αιώνα.

ΑΓΙΟΣ ΠΕΤΡΟΣ ΑΡΑΙΟΙ
Αυτή η Βυζαντινή εκκλησία του 10ου με 12ου αιώνα είναι χτισμένη στην συνοικία των Αραιών, κοντά στον Μυλοπόταμο, και θεωρείται ένα μικρό αρχιτεκτονικό θαύμα. Είναι ένας εγγεγραμμένος σταυροειδής με πολυγωνικό τρούλο, χωρίς νάρθηκα. Διασώζει δύο στρώματα τοιχογραφιών, βυζαντινών και μεταβυζαντινών. Ο ζωγραφικός διάκοσμος σώζεται σε 3 μέρη του ιερού βήματος: την πρόθεση αριστερά, το κυρίως ιερό, το διακονικό δεξιά. Αυτά τα τρία δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Ίσως στα χρόνια της Ενετοκρατίας να χτίσανε τα ανοίγματα για να χρησιμοποιήσουν την πρόθεση και το διακονικό σαν παρακείμενα ιερά κατά τη συνήθεια της καθολικής εκκλησίας. Μια άλλη πρωτοτυπία του ναού είναι ότι στην αψίδα του ιερού βήματος αντί για τη μορφή της Παναγίας Πλατυτέρας που υπάρχει συνήθως, εδώ έχουμε τη μορφή του αγίου Πέτρου. Στην αυλή του έχουν βρεθεί απομεινάρια προϊστορικών κατασκευών. Ο ναός βρίσκετε σε έναν παράδρομο στην είσοδο του χωριού ανάμεσα από πολλά πεύκα και έχει εκπληκτική θέα στα κεντρικά σημεία του νησιού και προς τον Μυλοπόταμο.

ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ-ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΕΡΛΕΓΚΙΑΝΙΚΑ
Στην είσοδο του παραδοσιακού χωριού των Περλεγκιανίκων περπατώντας ένα μικρό μονοπάτι πίσω από τα πρώτα σπίτια του χωριού και παρατηρούμε τους ναούς του αγίου Ανδρέα και Γεωργίου. Το συγκρότημα των κτιρίων αποτελείται από δύο ναούς και έναν πύργο ανάμεσά τους. Ο άγιος Ανδρέας όπως και ο άγιος Γεώργιος είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος. Στον πρώτο συναντάμε βυζαντινές τοιχογραφίες του 13ου-14ου αιώνα ενώ στον δεύτερο βυζαντινές του 15ου και μεταβυζαντινές του 18ου.

ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ ΚΥΠΡΙΩΤΙΑΝΙΚΑ
Στο υψηλότερο σημείο του χωριού Κυπριωτιάνικα συναντάμε τον ναό της αγίας Βαρβάρας. Ένας μονόχωρος καμαροσκέπαστος, με σχιστολιθικές πλάκες στη στέγη, με βυζαντινές τοιχογραφίες του 13ου αιώνα και μεταβυζαντινές του 18ου. Δίπλα ακριβώς από τον ναό υπάρχει ένας μικρός πύργος. Η πρόσβαση είναι πάρα πολύ εύκολη και η θέα εκπληκτική.

Σπήλαιο Μυλοποτάμου (Αγίας Σοφίας)
Σίγουρα είναι ένα από τα σημεία του νησιού που πρέπει να επισκεφθείτε!
Βρίσκετε λίγα χιλιόμετρα έξω από το γραφικό χωρίο του Μυλοποτάμου με κατεύθυνση την παραλία του Λιμνιώνα. Το σπήλαιο της Αγίας Σοφίας όπως ονομάστηκε λόγω της τοπικής παράδοσης, που λέει ότι εκεί βρέθηκε το σώμα της Αγίας σε αυτήν την τοποθεσία, όπως μαρτυρούν και οι τοιχογραφίες του 13ου αιώνα που βρίσκονται στην είσοδο του σπηλαίου. Δεν αποκλείεται όμως αρχικά τα σπήλαια με το όνομα αυτό να ήταν αφιερωμένα στην “του θεού σοφία” και με την παρέλευση των ετών να επήλθε ταύτιση του ονόματος με την αγία της εκκλησίας μας.
Το 1955 με δαπάνες της Άννας Πετροχείλου (στη μνήμη του συζύγου της Ιωάννη Πετροχείλου που μαζί ενδιαφέρθηκαν αρχικά) εξερευνήθηκε το σπήλαιο λεπτομερώς και κατόπιν χαρτογραφήθηκε. . Σύμφωνα με τη χαρτογράφηση αυτή η έκταση που καταλαμβάνει είναι περίπου 2000 τ.μ. Ο επισκέπτης μπορεί να δει ένα τμήμα, το οποίο έχει μήκος 200 μέτρα περίπου.
Εκτός των τοιχογραφιών που αναφέραμε υπάρχει και νεότερη εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Σοφία. Προχωρώντας πιο βαθιά μέσα στο σπήλαιο παρατηρούμε ένα υπέροχο θέαμα με σταλακτίτες και σταλαγμίτες και χρωματικές εναλλαγές λόγω της μορφολογίας των πετρωμάτων της περιοχής.
Η μέση θερμοκρασία κατά το μήνα Ιούλιο είναι 16 οC και υγρασία 73 %.
Το σπήλαιο είναι επισκέψιμο τους καλοκαιρινούς μήνες όπου οι εξυπηρετικοί ξεναγοί του θα σας ενημερώσουν για την ιστορία του και για το μικρό ισόποδο που ζει μόνο εδώ και ονομάζετε Kythironiscus Paragamiani.

Σπήλαιο Χουστή
Το μικρό σπήλαιο της “Χουστής” βρίσκετε στην περιοχή Διακόφτι χωμένο μέσα στο έδαφος με εμβαδό 30x30. Πριν μερικά χρόνια μια επιστημονική ομάδα ανακάλυψε στην σπηλιά αρχαιολογικά ευρήματα και πολλά πέτρινα εργαλεία τα οποία χρονολογούνται γύρω στο 4000π.Χ.
Επίσης κλασσικά, ρωμαϊκά και άλλα μαρτυρούν την πολυετή παρουσία και πολλαπλή χρήση του σπηλαίου. Η είσοδος είναι λαξευμένη στην πέτρα και οδηγεί μέσα στο σπήλαιο από την οροφή προς τα κάτω με διαδοχικά σκαλιά. Διάφορες κόγχες πάνω στην πέτρα μαρτυρούν ότι το σπήλαιο λειτουργούσε και ως ιερό.
Μια ιστορία για αυτό το σπήλαιο μας λέει ότι όταν οι κάτοικοι του Διακόφτι έβλεπαν κάποιο καράβι να έρχεται προς το λιμάνι κρυβόντουσαν μέσα στο σπήλαιο για να προστατευτούν και τοποθετούσαν σκίνους πάνω στην είσοδο για να μην μπορέσουν να τους καταλάβουν.

Σπήλαιο Καλάμου
Στον μικρό οικισμό Σπηλίες μερικά μέτρα παρακάτω μέσα σε μια καταπράσινη ρεματιά βρίσκετε το σπήλαιο της Αγίας Σοφίας. Το τοπίο είναι πολύ όμορφο ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες που η ρεματιά είναι γεμάτη νερό και η βλάστηση πολύ έντονη.
Στην είσοδο της σπηλιάς είναι χτισμένο το μικρό εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας και πίσω του υψώνεται το επιβλητικό σπήλαιο. Η περιήγησή σας στο σπήλαιο χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή καθώς παντού υπάρχει το υγρό στοιχείο και γλιστράει υπερβολικά. Στο σπήλαιο αυτό βρέθηκαν αγγεία της Νεότερης Νεολιθικής εποχής (6η χιλιετία) που είναι η αρχαιότερη ύπαρξη ανθρώπινης παρουσίας στο νησί.
Αν θέλετε να περιηγηθείτε στο σπήλαιο για να δείτε τους σταλαγμίτες και τους σταλακτίτες καλό είναι να έχετε μαζί σας έναν φακό.

ΚΑΣΤΡΟ ΧΩΡΑΣ
Το ποιο χαρακτηριστικό μνημείο του νησιού το κάστρο της Χώρας! Το κάστρο ή "Φορτέτσα" χτίστηκε κατά τον 13ο αιώνα περίπου όταν στα Κύθηρα κυριαρχούσαν οι Βενετοί. Το "Μάτι της Κρήτης" όπως το ονόμαζαν λόγω της στρατηγικής του θέσης, παρατηρώντας την κίνηση των καραβιών σε τρία πελάγη ταυτόχρονα, Ιόνιο, Αιγαίο και Κρητικό χτίστηκε σε διάφορες φάσης της ιστορίας του νησιού αλλά το μεγαλύτερο και κυριότερο τμήμα με την πρόσοψη χτίστηκε το 1503 από τους Βενετούς, οι οποίοι το επισκεύασαν και το ανασυγκρότησαν. Στην είσοδο του κάστρου παρατηρούμε την σήραγγα ή αλλιώς φόσσα! Στον μπροστινό αυτό τοίχο υπήρχε το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου το έμβλημα των Βενετών το οποίο καταστράφηκε μαζί με τη Βίβλο των Ευγενών και τα οικόσημα το 1797 από τους Γάλλους.
Μετά την είσοδο του κάστρου στα αριστερά βλέπουμε τις φυλακές και λίγο ποιο πάνω δεξιά από την νοτιοδυτική πλευρά είναι η πελώρια στέρνα της Βενετικής περιόδου με θόλους και τόξα. Στη μέση του κάστρου διακρίνονται κάποιες διώροφες κατοικίες μισογκρεμισμένες βέβαια, διότι πριν από 200 χρόνια το κάστρο είχε 200 κατοίκους και ο τελευταίος έφυγε την Κατοχή οπότε οι κατακτητές επιτάξανε όσα κτίρια τους χρειάζονταν και εγκαταστάθηκαν.
Περπατώντας 30 μέτρα παραπάνω βλέπουμε την πυριταποθήκη με τοίχους, πάχους, μεγαλύτερο από ένα μέτρο και ακριβώς δίπλα το ναό του Παντοκράτορα ο οποίος είναι γεμάτος από παλιές τοιχογραφίες. Ακριβώς μπροστά από το ναό βρίσκεται το παλιό διοικητήριο του κάστρου και είναι το κτίριο που σήμερα στεγάζει το Ιστορικό Αρχείο Κυθήρων. Περπατώντας κάτω από το διοικητήριο μέσα από μια μεγάλη φόσσα βγαίνουμε στην πλατεία του διοικητηρίου όπου βλέπουμε μια μεγάλη εκκλησία του 16ου αιώνα που αρχικά ήταν καθολική "η Παναγιά των Λατίνων".
Αργότερα το 1806 εγκαινιάσθηκε σαν ορθόδοξη επ ' ονόματι της Μυρτιδιωτίσσης. Δίπλα είναι η "Παναγία ορφανή" η οποία εκκλησία είχε την εικόνα και τα κειμήλια της μονής Αγκαράθου του Ηρακλείου για 300 χρόνια, αφότου η Κρήτη έπεσε στα χέρια Τούρκων.
Στην εκκλησία της Μυρτιδιωτίσσης φυλασσόταν η εικόνα της σε περιόδους έξαρσης των πειρατικών επιδρομών. Από το 1842 η εικόνα επέστρεψε στο προσκύνημα των Μυρτιδίων και στο κάστρο έμεινε ένα αντίγραφο του 1844.
Έξω από το φρούριο υπάρχει και δεύτερος καστρότοιχος προς Βορρά που περικλείει το Κλειστό Βούργο με πολλές εκκλησίες και σπίτια. Το κάστρο έχει πολλά κανόνια από την περίοδο των Βενετών, των Ρωσοτούρκων και των Άγγλων.
Δύο θαύματα της Μυρτιδιωτίσσης έχουν σχέση με το φρούριο και απεικονίζονται στο κάτω μέρος της εικόνας. Το ένα έχει σχέση με το καράβι που μετέφερε από την Κρήτη το πολύτιμο μέταλλο για το ένδυμα της εικόνας και κινδύνεψε από τους πειρατές. Το δεύτερο έχει σχέση με τον κεραυνό που έπεσε στο κάστρο το 1829 και πέρασε μπροστά από την εικόνα και από την παρακείμενη πυριταποθήκη και δεν προκάλεσε καμία καταστροφή.
Από το κάστρο πέρασαν κατά σειρά οι εξής κατακτητές :
Βενετοί 13ος αι. - 1797
Γάλλοι 1797 - 1798
Ρωσσοτούρκοι 1798 - 1800
Επτάνησος πολιτεία 1800 - 1808
Γάλλοι 1808 - 1809
Άγγλοι 1809 - 1864
Γερμανοί - Ιταλοί 1941 -- 1944

ΚΑΣΤΡΟ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ
Στη Κάτω Χώρα του Μυλοποτάμου όπου ιστορικά είναι σημαντικότερη από το υπόλοιπο χωριό, φτάνοντας στην κεντρική πλατεία, το πρώτο κτίριο που παρατηρούμε, είναι το παλιό εγκαταλειμμένο σχολείο του χωριού. Ακριβώς δίπλα από το σχολείο βρίσκεται η πύλη του κάστρου της Κάτω Χώρας, η πύλη αυτή διακοσμείται από χαρακτηριστικά σύμβολα της Ενετικής Αυτοκρατορίας ένα απ' αυτά είναι ο πτερωτός λέοντας έμβλημα του Αγίου Μάρκου και της πανίσχυρης τότε Βενετίας επίσης αναγράφετε και η ημερομηνία κατασκευής του κάστρου 1565.
Το Βενετσιάνικο κάστρο είναι χτισμένο σε στρατηγική θέση ανάμεσα σε λόφους και πλαγιές κοιτώντας τα δυτικά παράλια του νησιού δηλαδή το Ιόνιο πέλαγος για αυτό λοιπόν την ώρα του ηλιοβασιλέματος η θέα είναι εκπληκτική. Πηγές λένε ότι στο κάστρο κατοικούσαν 50 οικογένειες ενετών στρατιωτών οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι και για την άμυνα του φρουρίου κατά των κουρσάρων.
Εσωτερικά μπορεί να δει εύκολα κάποιος την διαρρύθμιση των διώροφων σπιτιών όπως επίσης και ένα σημαντικό αριθμό βυζαντινών εκκλησιών οι οποίες είναι γεμάτες με τοιχογραφίες. Οι εκκλησίες αυτές αναφορικά είναι οι εξής: Παναγία Μεσοσπορίτισσα, Προφήτης Ηλίας, Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Ιωάννης Θεολόγος, Άγιοι Ανάργυροι, Άγιος Νικόλαος, Άγιοι Πάντες, Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος και Άγιος Δημήτριος.
Παρατηρώντας έξω από το κάστρο από την πλευρά του χωριού βλέπουμε ότι η δόμηση των σπιτιών είναι πάρα πολύ πυκνή και μαζεμένη αυτό μαρτυρεί την μεγάλη ανάγκη προφύλαξης που είχαν οι κάτοικοι την εποχή των κουρσάρικων επιδρομών οπότε και την κατασκευή ανάλογων φρουρίων.

ΚΑΣΤΡΟ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑΣ
Ένας από τους ποιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους του νησιού, είναι το κατεστραμμένο φρούριο της Παλαιόχωρας, η βυζαντινή πρωτεύουσά του. Χτίστηκε από Μονεμβασίτες το 12ο αιώνα όπου ονομάστηκε πόλη του αγίου Δημητρίου και βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του νησιού ανάμεσα σε ένα φυσικό οχυρό μέσα σε ένα άγριο βαθύ φαράγγι καλυπτόμενο από τεράστια βράχια. Το φαράγγι καταλήγει στην ακτή της Κακιάς Λαγκάδας. Εκεί προστατευόντουσαν οι κάτοικοι από τις επιδρομές των πειρατών. Η πολιτεία καταστράφηκε το 1537 από τον αρχιναύαρχο του τούρκικου στόλου Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα τη "μαύρη φοβέρα" του αρχιπελάγους, ο οποίος κούρσεψε την πολιτεία, κατάσφαξε πολλούς κατοίκους, πυρπόλησε και ρήμαξε την άλλοτε ζωντανή πρωτεύουσα η οποία από τότε δεν ξανακατοικήθηκε ποτέ πια. Εάν ξεναγηθείτε μέσα στο φρούριο θα παρατηρήσετε μερικές εκκλησίες μία από αυτές είναι ο ναός της Αγίας Βαρβάρας εξαίρετο δείγμα μονεμβασιώτικης αρχιτεκτονικής. Ένας μύθος για την Παλαιόχωρα λέει ότι αργά το βράδυ ακούγονται οι φωνές των γυναικών την ώρα της σφαγής! Εάν είστε αρκετά τολμηροί και αγαπάτε την φύση και έχετε και ορειβατικό εξοπλισμό μπορείτε να κατεβείτε το φαράγγι και να καταλήξετε στην θάλασσα!

ΚΑΣΤΡΟ ΑΥΛΑΙΜΟΝΑ
Στον γραφικό οικισμό του Αυλαίμονα ένα πανέμορφο ψαροχώρι στην ανατολική πλευρά του νησιού είναι χτισμένο το τρίτο κατά χρονολογική σειρά βενετσιάνικο οχυρό. Η Αγία Πελαγία το Καψάλι και ο Αυλαίμονας ήταν τα τρία ποιο σημαντικά λιμάνια εκείνης της εποχής. Από το σημείο αυτό μπορούσαν να ελέγχουν το Αιγαίου πέλαγος ενώ τα άλλα δύο φρούρια έλεγχαν το Κρητικό και το Ιόνιο αντίστοιχα. Ο επισκέπτης ξεχωρίζει τα παρατηρητήρια και τις πολεμίστρες ενώ μέσα από τον εσωτερικό διάδρομο με τα 14 τόξα του καστέλου βλέπει και μερικά σκουριασμένα κανόνια απλωμένα μέσα στον χώρο. Κοντά στο φρούριο αυτό είχε γίνει και το ναυάγιο του πλοίου "Μέντωρ" του λόρδου Έλγιν με τα αρχαία μάρμαρα του Παρθενώνα.

Φάρος Μουδαρίου (Ακρωτήρι Σπαθί)
Είναι ο φάρος που βρίσκεται στο βορειότερο σημείο του νησιού, στο ακρωτήρι Σπαθί. Χτίστηκε επί Αγγλοκρατίας και είναι ο μεγαλύτερος που έχτισαν οι Άγγλοι στον ελλαδικό χώρο. Κατασκευάστηκε το 1857 και έχει ύψος 25 μέτρα. Δίπλα στο φάρο βρίσκεται και το «σηματόρειο» ή «σηματολόγιο» που με χρήση σημαιών ενημέρωνε τα διερχόμενα πλοία. Αξίζει να το επισκεφτεί κανείς αφού εξασφαλίσει οδηγό και πληροφορίες από το χωριό του Καραβά. Δείτε τη θέα αφού ανεβείτε πάνω στο φάρο. Εκπληκτική άποψη.

Χύτρα
Ένα από τα ποιο εντυπωσιακά μέρη του νησιού είναι η βραχονησίδα Χύτρα ή αλλιώς Αυγό, η οποία βρίσκεται σε μικρή απόσταση απέναντι από το λιμάνι του Καψαλίου. Διαθέτει μια θαλάσσια σπηλιά από την νότια πλευρά της με χρώματα που σε μαγεύουν έξω αλλά και μέσα στο βυθό. Στο τέλος αυτής της σπηλιάς υπάρχει ένα καταφύγιο για φώκιες.
Ανεβαίνοντας πάνω στην βραχονησίδα θα πρέπει να είστε πάρα πολύ προσεκτικοί γιατί το έδαφος είναι απότομο και βραχώδες, Στα απόκρημνα αυτά βράχια, έχουν χτίσει τις φωλιές τους οι μαυροπετρίτες (Βαρβάκοι), σπάνιο είδος και προστατευόμενο.
Επίσης στο δύσβατο έδαφος της Χύτρας είναι ανθισμένο παντού το τοπικό “λουλούδι” του νησιού η “Σεμπρεβίβα” η οποία μαζεύετε τον Ιούνιο από έμπειρους ντόπιους κατοίκους λόγω των δύσκολων περασμάτων!
Οι μοναδικοί τρόποι για να επισκεφτείς την Χύτρα είναι με δικό σου σκάφος ή με τον Καπετάν Σπύρο και το σκάφος του Αλέξανδρος!

Φαράγγι του Τσάκωνα
Το φαράγγι του Τσάκωνα βρίσκετε ανάμεσα σε δυο χωριά τα Μητάτα και τα Βιαράδικα στο κέντρο του νησιού. Μέσα στο φαράγγι υπάρχουν λαξευμένες στους βράχους κρυφές εκκλησίες καθώς και δύο πηγές, μία για κάθε χωριό. Μετά από αρκετά χιλιόμετρα και αρκετές διακλαδώσεις το φαράγγι καταλήγει στην περιοχή της Παλαιόπολης.

Νερόμυλοι
Κατεβαίνοντας την λαγκαδιά του Μυλοποτάμου γύρο και παρακάτω από τον καταρράκτη της “Φόνισσας” πάνω στα βράχια, ανάμεσα από τα πλατάνια τους σκίνους και τους κισσούς είναι χτισμένοι 22 νερόμυλοι. Οι νερόμυλοι λειτουργούσαν με την δύναμη του νερού του ποταμού που ακόμη και σήμερα ρέει άφθονο. Το νερό αυτό έτρεχε σε μία και μοναδική τάφρο που πέρναγε από όλους τους μύλους. Κάθε μύλος είχε τρεις κυρίως χώρους, τον χώρο που ήταν ο μύλος και γινόταν το άλεσμα του καρπού, τα δωμάτια που ζούσαν και κοιμόντουσαν οι άνθρωποι που δούλευαν σε αυτούς και τέλος το χώρο που έβαζαν τα γαϊδούρια, τα οποία αποτελούσαν το μεταφορικό μέσο της εποχής.

Φαράγγι Κακιάς Λαγκάδας
Το φαράγγι της Κακιάς Λαγκάδας ξεκινάει από το χωριό Τριφυλλιάνικα και περνάει δίπλα από την κατεστραμμένη Βυζαντινή Καστροπολιτεία της Παλαιοχώρας. Η Παλαιόχωρα με τα κτίσματα του 13ου αιώνα, ήταν η βυζαντινή πρωτεύουσα του νησιού και βρίσκεται στο βορειότερο μέρος ενός απόκρημνου βράχου, ο οποίος εμφανίζεται στη μέση του φαραγγιού της. Η κατάληξη του φαραγγιού είναι η παραλία της Κακιάς Λαγκάδας, από την οποία έκανε της εισβολή του ο ξακουστός πειρατής Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, δίπλα ακριβώς από την παραλία του Λορέντζου στην περιοχή της Αγίας Πελαγίας.

Ναυάγιο Έλγιν
Λίγο ποιο έξω από το λιμανάκι του Αβλέμονα βρέθηκε από μια ομάδα αρχαιολόγων του Ινστιτούτου Ενάλιων Αρχαιολογικών Ερευνών, το 1980 κα σε βάθος 20 μέτρων περίπου, ένα αρχαίο ναυάγιο! Ήταν το πλοίο “Μέντωρ” του λόρδου Έλγιν όπου το 1802 μετέφερε τα κλεμμένα γλυπτά του Παρθενώνα και σπαράγματα άλλων μνημείων.
Ο λόρδος Έλγιν, μετά το ναυάγιο του «Μέντορα» είχε χρησιμοποιήσει Καλύμνιους ελεύθερους δύτες για να ανελκύσει ότι μπορούσε από το πολύτιμο φορτίο του.
Η έρευνα εντόπισε τα υπολείμματα αυτής της προσπάθειας, όπως σκεύη και αντικείμενα του πληρώματος, μεταξύ των οποίων και ένα ρολόι, σταματημένο στις 1:10 ή 2:05. Αυτή πρέπει να είναι και η ώρα της βύθισης του πλοίου, αφού ο γραμματικός του λόρδου Έλγιν αναφέρει στο ημερολόγιό του ότι το πλοίο άρχισε να βυθίζεται τις πρώτες πρωινές ώρες.
Μέχρι σήμερα έχουν ανακαλυφθεί εννέα λίθινες άγκυρες, λείψανα ναυαγίων και πληθώρα αντικειμένων που αποτελούν σημαντικές πηγές πληροφόρησης για το εμπόριο και την ναυσιπλοΐα εκείνων των χρόνων!

Καταρράκτης
Στο γραφικό χωριό Μυλοπόταμος θα βρείτε μία πινακίδα “Νεράιδα, Καταρράκτης” που σε οδηγεί σε έναν ειδυλλιακό τόπο με τροπικό πράσινο και πανέμορφα γεφύρια. Ένας χώρος μαγικός γεμάτος δρομάκια και ρυάκια, μέσα σε μια ρεματιά, χαρακτηρισμένη φυσικού κάλλους, πλούσια σε βλάστηση με λεύκες και πλατάνια.
Ο καταρράκτης της “Νεράιδας” ή “Φόνισσας” βρίσκετε ανάμεσα σε θεόρατα πλατάνια και τα νερά του πέφτουν λαμπερά, από ύψος 20 μέτρων σχηματίζοντας μια μικρή καταπράσινη λιμνούλα ιδανική για κολύμπι, βέβαια μόνο για γενναίους κολυμβητές γιατί τα νερά είναι πάρα πολύ κρύα!
Συνεχίζοντας τον περίπατο γύρο από τον καταρράκτη θα βρείτε τους εγκαταλειμμένους νερόμυλους και τις υπόλοιπες μικρές λίμνες που σχηματίζονται από την διαμόρφωση του εδάφους. Να είστε σίγουρη ότι η τοποθεσία θα σας γοητεύσει θα σας γυρίσει σε άλλες εποχές, μυθικές, παραμυθένιες σε μέρη που κυκλοφορούσαν νεράιδες.
Μετά από μια αναζωογονητική πεζοπορία μέσα στη φύση διαπερνώντας την ρεματιά μπορείτε να κολυμπήσετε στην παραλία Καλάμι.

Το καπελάκι σου και σε άλλη παραλία
Στο πεδίο «παραλίες», τα Κύθηρα έχουν επιλογές για όλους, αν και οι καλύτερες δεν έχουν και την πιο άνετη πρόσβαση: θα πρέπει να είστε προετοιμασμένοι για αρκετή οδήγηση (το αυτοκίνητο είναι απαραίτητο γενικά στο νησί) και δύσκολο –σε κάποιες περιπτώσεις– πάρκιν. Από το Καλαδί, την πιο πολυφωτογραφημένη παραλία, για την οποία θα περπατήσετε λίγο (να έχετε μαζί σας προμήθειες) ως την αχανή παραλία της Παλαιόπολης και από τις μικρές και πιο άγριες δυτικές παραλίες (Άγιος Λευτέρης, Λυκόδημος) ως τις αγαπημένες των νέων βοτσαλωτές ακτές ανατολικά της Χώρας (Φυρή Άμμος, Χαλκός) κάθε μέρα μπορείς να δοκιμάζεις διαφορετική παραλία.

Πού να φάτε
Επειδή όλα περνάνε από το στομάχι εδώ θα βρεις τα καλύτερα εστιατόρια του νησιού. Παραδοσιακές συνταγές, φρέσκο ψάρι, γεύσεις με βότανα και άλλα μυρωδιακά, άνθρωποι μου μαγειρεύουν με μεράκι για να σου φτιάξουν τα πιο νόστιμα πιάτα.

Προτείνουμε
Φιλιώ (Κάλαμος, 2736031549) Από τις πιο γνωστές ταβέρνες του νησιού με ωραίους κήπους σε τρία επίπεδα. Τοπικές γεύσεις: κολοκυθανθοί γεμιστοί, ξινόχοντρο (σταρένιος τραχανάς με κατσικίσιο γάλα) με μελιτζάνες, πλαγιομάνους συμπόρου (κουκιά που σπέρνονται σε ειδικό χωράφι) κ.ά.
Πανάρετος (Ποταμός, 2736034290) Από τις καλύτερες ταβέρνες του νησιού, βγάζει τραπέζια στην όμορφη πλατεία με τα πεύκα. Δοκιμάστε ψαρονέφρι στη σχάρα με σάλτσα από θυμάρι και αγριοκάτσικο κοκκινιστό ή λαδορίγανη.
Ο Πλάτανος (Μυλοπόταμος, 2736033397) Σε όμορφο παραδοσιακό κτίριο, στην πλατεία με τα πλατάνια. Μαγειρευτά το μεσημέρι (σπέσιαλ οι γεμιστοί ανθοί) και το βράδυ πιάτα της ώρας (καλύτερο το αρνί σούβλας). Σπιτικά γλυκά.
Σκάνδεια (Παλαιόπολη, 2736033700) Συμπαθητικό, απλό ταβερνάκι κάτω από τεράστιες λεύκες. Η κ. Ευανθία χρησιμοποιεί ντόπια προϊόντα και φτιάχνει πίτες, μαγειρεύει στιφάδο, κόκορα, λαδερά και ψήνει ό,τι βγάζουν οι βάρκες του Αβλέμονα. Ιδανικό για μετά το μπάνιο.
Μαρία Γεωργοπούλου (Λογοθετιάνικα, 2736033211, 2736033258, 6974874719) Cult ψαροταβέρνα σε πριμιτίφ σκηνικό. Από την κουζίνα του παλιού μπακάλικου βγαίνουν πληθωρικές σαλάτες με γεύση από μποστάνι, αστακοπίλαφο, φρέσκο ψάρι και πιάτα με κρέας.
Το Κοράλι (Αβλέμονας, 2736034173) Μικρή, φιλόξενη ψαροταβέρνα στο γραφικό Αβλέμονα. Δοκιμάστε το μυδοπίλαφο στο πήλινο με φέτα και ψάρια που βγάζει το οικογενειακό καΐκι.
Στέλλα (Αγία Πελαγία, 2736033513) Ξύλινη βεράντα πάνω από την αμμουδιά και must μαγειρευτά.
Μανώλης (Διακόφτι, 2736033748) Φρέσκο ψάρι που ψαρεύει ο ίδιος ο Μανώλης και πολλοί μεζέδες που ετοιμάζει η κ. Γεωργία. Δοκιμάστε ψαροκαλτσούνι.
Υδραγωγείο (Καψάλι, 2736031065) Συμπαθητικό ταβερνάκι με χαλαρή νεανική ατμόσφαιρα, με τραπέζια σε μια μεγάλη βεράντα και σε κήπο, στην άκρη της παραλίας.
Πιέρρος (Λιβάδι, 2736031014) Παραδοσιακό, κλασικού τύπου εστιατόριο, λειτουργεί αδιαλείπτως από το 1950.
Τοξότης (Λιβάδι, 2736031781) Ταβέρνα με δυνατό σημείο τα καλά κρεατικά.

Η διασκέδαση συνεχίζεται και το βράδυ...
Banda Landa (Καψάλι, 2736031904) Κλασικό meeting point με μουσικές του κόσμου.
Fox Anglais (Καψάλι, 2736031458) Funky bar δίπλα στη θάλασσα.
Il Mercato (Χώρα, 2736031922) Ατμοσφαιρικό μπαράκι στο κεντρικό στενό.

Μην ξεχάσεις...
Να ψωνίσεις παραδοσιακά προϊόντα, τυρί, μέλι και παξιμάδια. Υπάρχουν ακόμη πολλά βιολογικά προϊόντα που μπορείς να βρεις σε αρκετά καταστήματα στο νησί. Επίσης διάφορα ενθύμια, σουβενίρ και φυσικά η σεμπρεβίβα που... πάντα ζει.